Dilimizin Kurtarıcısı Kaşgarlı Mahmut

Türkçemizin ilk sözlüğü olan Divan-u Lügatit Türk eserinin sahibi olan Kaşgarlı Mahmut bu eserini 11.yüzyıl gibi Türklerin islamiyeti benimsediği ve islamiyetin etkisiyle Arap dil ve kültürlerinden etkilendiği bir dönem de yazdı. Aslında bu sözlük sayesinde dilimizi Arap dilinin etkisi altına girip yozlaşmasından kurtardı.

Kaşgarlı Mahmut Divan-u Lügatit Türk eserini yazarken aslında Araplara Türkçemizin zenginliğini kanıtlama üstünlüğünü gösterme amacı gütmekteydi. Fakat sadece bu amaçla dahi yazılmış olsa Kaşgarlı Mahmut Divan-u Lügatit Türk eserinde hem Türklere ait efsaneler, şiirleri, destanları paylaşmış hem eski büyük Türk atalarının sözlerini  bize hem eski Türkçe dili ile anlatmış hemde unutulmamalarını sağlamıştır.

Türkçenin Arap dili altında yok olmasını engellemiş ve Türkçe kelimelerin anlamlarını bize aktarmıştır.Özellikle Türklerin Orta asya da yerleşik bir yaşam hayatına geçmeleri ve sayıca fazla olan boyların her farklı şive ve ağızlarını bize farklarıyla birlikte göstermiş olması Kaşgarlı Mahmut’un 11.yy’ın en büyük alimlerinden birisi olduğunu göstermektedir.

Kaşgarlı Mahmut sadece Türk dilinin yozlaşmasını kurtarmak için Divan-u Lügatit Türk eserini yazan biri değil, aynı zamanda bu eserine dönemin haritasını çizebilecek kadar da bilgin bir insandır. Kaşgarlı Mahmut Divan-u Lügatit Türk’e kendi çizimi olan haritayı eklemiş ve haritada dünya merkezi olarak Balasagun şehrini belirlemiştir. Ayrıca haritada bütün Türk boy ve kavimlerini göstermesinin yanı sıra Türklerin ulaşamayacağını düşündüğü uzak bölgelerin adını es geçmiştir.

Kaşgarlı Mahmut bu haritada renklendirme çalışması yaparak haritanın daha net bir şekilde anlaşılmasını mümkün kılmıştır. Öyle ki haritada Kırmızı renk ile dağların temsil edildiğini, yeşil renkler ile denizlerin, sarı renk ile kumluk sahaların ve mavi renk ile ırmakların temsil edildiğini haritaya not düşmüştür.

Ayrıca Kaşgarlı Mahmut’un dünyanın merkezini Balasagun olarak belirlemesi ve sadece Türk toplumlarını göstermesi ve Türklerden ibaret olan bir harita çizmesi Kaşgarlı Mahmut’un milliyetçi yanını göstermektedir.Öyle ki Kaşgarlı Mahmut bütün alimlerden farklı olarak eserini Karahanlı devleti hakan’ına değilde dönemin abbasi halifesine sunması Kaşgarlı Mahmut’un Karahanlı devleti ile bir takım sorunlar yaşadığı gibi dedikodulara sahne olsa da çürütülmüştür.

Kaşgarlı Mahmut hakkında, özellikle de kişiliği hakkında çok fazla bilgi günümüze geçmemiştir.Bunun sebebi Kaşgarlı Mahmut’a ait bir çok belgenin ve bazı eserlerinin kaybolmasıdır.

Günümüzde Kaşgarlı Mahmut hakkında en ayrıntılı ve en güzel çalışmaları Ahmet Caferoğlu yapmış, ve incelemelerini bir kitapta toplamıştır. Sizlere bu kitabını okumanızı tavsiye ederim.